بر شانه‌ی ِ من کبوتری‌ست که از دهان ِ تو آب می‌خورد
بر شانه‌ی ِ من کبوتری‌ست که گلوی ِ مرا تازه می‌کند.
بر شانه‌ی ِ من کبوتری‌ست باوقار و خوب
که با من از روشنی سخن می‌گوید
و از انسان ــ که رب‌النوع ِ همه‌ی ِ خداهاست.
من با انسان در ابدیتی پُرستاره گام می‌زنم.
در ظلمت حقیقتی جنبشی کرد
در کوچه مردی بر خاک افتاد
در خانه زنی گریست
در گاه‌واره کودکی لب‌خندی زد.
آدم‌ها هم‌تلاش ِ حقیقت‌اند
آدم‌ها هم‌زاد ِ ابدیت‌اند
من با ابدیت بیگانه نیستم.
زنده‌گی از زیر ِ سنگ‌چین ِ دیوارهای ِ زندان ِ بدی سرود می‌خواند
در چشم ِ عروسک‌های ِ مسخ، شب‌چراغ ِ گرایشی تابنده است
شهر ِ من رقص ِ کوچه‌های‌اش را بازمی‌یابد.
هیچ‌کجا هیچ زمان فریاد ِ زندگی بی‌جواب نمانده است.
به صداهای ِ دور گوش می‌دهم از دور به صدای ِ من گوش می‌دهند
من زنده‌ام
فریاد ِ من بی‌جواب نیست، قلب ِ خوب ِ تو جواب ِ فریاد ِ من است.
مرغ ِ صداطلائی ِ من در شاخ و برگ ِ خانه‌ی ِ توست
نازنین! جامه‌ی ِ خوب‌ات را بپوش
عشق، ما را دوست می‌دارد
من با تو رویای‌ام را در بیداری دنبال می‌گیرم
من شعر را از حقیقت ِ پیشانی‌ی ِ تو در می‌یابم
با من از روشنی حرف می‌زنی و از انسان که خویشاوند ِ همه‌ی ِ
خداهاست...
با تو من دیگر در سحر ِ رویاهای‌ام تنها نیستم.
شاملو
| سپیدی کدری بود اسفنج‌وار |
||
| شکافته |
||
| لایه‌بر لایه‌بر | ||
سنگ می‌کشم بر دوش،
سنگ ِ الفاظ
سنگ ِ قوافی را.
و از عرق‌ریزان ِ غروب، که شب را
در گود ِ تاریک‌اش
می‌کند بیدار،
و قیراندود می‌شود رنگ
در نابیناییِ تابوت،
و بی‌نفس می‌ماند آهنگ
از هراس ِ انفجار ِ سکوت،
من کار می‌کنم
کار می‌کنم
کار
و از سنگ ِ الفاظ
بر می‌افرازم
استوار
دیوار،
تا بام ِ شعرم را بر آن نهم
تا در آن بنشینم
در آن زندانی شوم...
من چنین‌ام. احمق‌ام شاید!
که می‌داند
که من باید
سنگ‌های زندان‌ام را به دوش کشم
به‌سان ِ فرزند ِ مریم که صلیب‌اش را،
و نه به‌سان ِ شما
که دسته‌ی شلاق ِ دژخیم ِتان را می‌تراشید
از استخوان ِبرادر ِتان
و رشته‌ی تازیانه‌ی جلاد ِتان را می‌بافید
از گیسوان ِ خواهر ِتان
و نگین به دسته‌ی شلاق ِ خودکامه‌گان می‌نشانید
از دندان‌های شکسته‌ی پدر ِتان!
و من سنگ‌های گران ِ قوافی را بر دوش می‌برم
و در زندان ِ شعر
محبوس می‌کنم خود را
به‌سان ِ تصویری که در چارچوب‌اش
در زندان ِ قاب‌اش.
و ای بسا که
تصویری کودن
از انسانی ناپخته:
از من ِ سالیان ِ گذشته
گم‌گشته
که نگاه ِ خُردسال ِ مرا دارد
در چشمان‌اش،
و من ِ کهنه‌تر به جا نهاده است
تبسم ِ خود را
بر لبان‌اش،
و نگاه ِ امروز ِ من بر آن چنان است
که پشیمانی
به گناهان‌اش!
تصویری بی‌شباهت
که اگر فراموش می‌کرد لبخندش را
و اگر کاویده می‌شد گونه‌هایش
به جُست‌وجوی زنده‌گی
و اگر شیار برمی‌داشت پیشانی‌اش
از عبور ِ زمان‌های زنجیرشده با زنجیر ِ برده‌گی
می‌شد من!
می‌شد من
عیناً!
می‌شد من که سنگ‌های زندان‌ام را بر دوش
می‌کشم خاموش،
و محبوس می‌کنم تلاش ِ روح‌ام را
در چاردیوار ِ الفاظی که
می‌ترکد سکوت ِشان
در خلاء ِ آهنگ‌ها
که می‌کاود بی‌نگاه چشم ِشان
در کویر ِ رنگ‌ها...
می‌شد من
عیناً!
می‌شد من که لبخنده‌ام را از یاد برده‌ام،
و اینک گونه‌ام...
و اینک پیشانی‌ام...
چنین‌ام من
ــ زندانیِ دیوارهای خوش‌آهنگ ِ الفاظ ِ بی‌زبان ــ
چنین‌ام من!
تصویرم را در قاب‌اش محبوس کرده‌ام
و نام‌ام را در شعرم
و پایم را در زنجیر ِ زن‌ام
و فردایم را در خویشتن ِ فرزندم
و دل‌ام را در چنگ ِ شما...
در چنگ ِ هم‌تلاشیِ با شما
که خون ِ گرم ِتان را
به سربازان ِ جوخه‌ی اعدام
می‌نوشانید
که از سرما می‌لرزند
و نگاه ِشان
انجماد ِ یک حماقت است.
شما
که در تلاش ِ شکستن ِ دیوارهای دخمه‌ی اکنون ِ خویش‌اید
و تکیه می‌دهید از سر ِ اطمینان
بر آرنج
مِجریِ عاج ِ جمجمه‌تان را
و از دریچه‌ی رنج
چشم‌انداز ِ طعم ِ کاخ ِ روشن ِ فرداتان را
در مذاق ِ حماسه‌ی تلاش ِتان مزمزه می‌کنید.
شما...
و من...
شما و من
و نه آن دیگران که می‌سازند
دشنه
برای جگر ِشان
زندان
برای پیکر ِشان
رشته
برای گردن ِشان.
و نه آن دیگرتران
که کوره‌ی دژخیم ِ شما را می‌تابانند
با هیمه‌ی باغ ِ من
و نان ِ جلاد ِ مرا برشته می‌کنند
در خاکستر ِ زادورود ِ شما.
و فردا که فروشدم در خاک ِ خون‌آلود ِ تب‌دار،
تصویر ِ مرا به زیر آرید از دیوار
از دیوار ِ خانه‌ام.
تصویری کودن را که می‌خندد
در تاریکی‌ها و در شکست‌ها
به زنجیرها و به دست‌ها.
و بگوییدش:
«تصویر ِ بی‌شباهت!
به چه خندیده‌ای؟»
و بیاویزیدش
دیگربار
واژگونه
رو به دیوار!
و من همچنان می‌روم
با شما و برای شما
ــ برای شما که این‌گونه دوستار ِتان هستم. ــ
و آینده‌ام را چون گذشته می‌روم سنگ بردوش:
سنگ ِ الفاظ
سنگ ِ قوافی،
تا زندانی بسازم و در آن محبوس بمانم:
زندان ِ دوست‌داشتن.
دوست‌داشتن ِ مردان
و زنان
دوست‌داشتن ِ نی‌لبک‌ها
سگ‌ها
و چوپانان
دوست‌داشتن ِ چشم‌به‌راهی،
و ضرب‌ْانگشت ِ بلور ِ باران
بر شیشه‌ی پنجره
دوست‌داشتن ِ کارخانه‌ها
مشت‌ها
تفنگ‌ها
دوست‌داشتن ِ نقشه‌ی یابو
با مدار ِ دنده‌هایش
با کوه‌های خاصره‌اش،
و شطِ تازیانه
با آب ِسُرخ‌اش
دوست‌داشتن ِ اشک ِ تو
بر گونه‌ی من
و سُرور ِ من
بر لبخند ِ تو
دوست‌داشتن ِ شوکه‌ها
گزنه‌ها و آویشن ِ وحشی،
و خون ِ سبز ِ کلروفیل
بر زخم ِ برگ ِ لگد شده
دوست‌داشتن ِ بلوغ ِ شهر
و عشق‌اش
دوست‌داشتن ِ سایه‌ی دیوار ِ تابستان
و زانوهای بی‌کاری
در بغل
دوست‌داشتن ِ جقه
وقتی که با آن غبار از کفش بسترند
و کلاه‌ْخود
وقتی که در آن دستمال بشویند
دوست‌داشتن ِ شالی‌زارها
پاها و
زالوها
دوست‌داشتن ِ پیر‌یِ سگ‌ها
و التماس ِ نگاه ِشان
و درگاه ِ دکه‌ی قصابان،
تیپا خوردن
و بر ساحل ِ دورافتاده‌ی استخوان
از عطش ِ گرسنه‌گی
مردن
دوست‌داشتن ِ غروب
با شنگرف ِ ابرهای‌اش،
و بوی رمه در کوچه‌های بید
دوست‌داشتن ِ کارگاه ِ قالی‌بافی
زمزمه‌ی خاموش ِ رنگ‌ها
تپش ِ خون ِ پشم در رگ‌های گره
و جان‌های نازنین ِ انگشت
که پامال می‌شوند
دوست‌داشتن ِ پاییز
با سرب‌ْرنگیِ آسمان‌اش
دوست‌داشتن ِ زنان ِ پیاده‌رو
خانه‌شان
عشق ِشان
شرم ِشان
دوست‌داشتن ِ کینه‌ها
دشنه‌ها
و فرداها
دوست‌داشتن ِ شتاب ِ بشکه‌های خالیِ تُندر
بر شیب ِ سنگ‌فرش ِ آسمان
دوست‌داشتن ِ بوی شور ِ آسمان ِ بندر
پرواز ِ اردک‌ها
فانوس ِ قایق‌ها
و بلور ِ سبزرنگ ِ موج
با چشمان ِ شب‌ْچراغ‌اش
دوست‌داشتن ِ درو
و داس‌های زمزمه
دوست‌داشتن ِ فریادهای دیگر
دوست‌داشتن ِ لاشه‌ی گوسفند
بر قناره‌ی مردک ِ گوشت‌فروش
که بی‌خریدار می‌ماند
می‌گندد
می‌پوسد
دوست‌داشتن ِ قرمزیِ ماهی‌ها
در حوض ِ کاشی
دوست‌داشتن ِ شتاب
و تاءمل
دوست‌داشتن ِ مردم
که می‌میرند
آب می‌شوند
و در خاک ِ خشک ِ بی‌روح
دسته‌دسته
گروه‌گروه
انبوه‌انبوه
فرومی‌روند
فرومی‌روند و
فرو
می‌روند
دوست‌داشتن ِ سکوت و زمزمه و فریاد
دوست‌داشتن ِ زندان ِ شعر
با زنجیرهای گران‌اش:
ــ زنجیر ِ الفاظ
زنجیر ِ قوافی...
و من همچنان می‌روم:
در زندانی که با خویش
در زنجیری که با پای
در شتابی که با چشم
در یقینی که با فتح ِ من می‌رود دوش‌بادوش
از غنچه‌ی لبخند ِ تصویر ِ کودنی که بر دیوار ِ دیروز
تا شکوفه‌ی سُرخ ِ یک پیراهن
بر بوته‌ی یک اعدام:
تا فردا!
چنین‌ام من:
قلعه‌نشین ِ حماسه‌های پُر از تکبر
سم‌ْضربه‌ی پُرغرور ِ اسب ِ وحشیِ خشم
بر سنگ‌فرش‌ِکوچه‌ی تقدیر
کلمه‌ی وزشی
در توفان ِ سرود ِ بزرگ ِ یک تاریخ
محبوسی
در زندان ِ یک کینه
برقی
در دشنه‌ی یک انتقام
و شکوفه‌ی سُرخ ِ پیراهنی
در کنار ِ راه ِ فردای برده‌گان ِ امروز.
احمد شاملو
خیابان ِ برهنه
با سنگ‌فرش ِ دندان‌های صدف‌اش
دهان گشود
تا دردهای لذت ِ یک عشق
زهر ِ کام‌اش را بمکد.
و شهر بر او پیچید
و او را تنگ‌تر فشرد
در بازوهای پُرتحریک ِ آغوش‌اش.
و تاریخ ِ سربه‌مهر ِ یک عشق
که تن ِ داغ ِ دختری‌اش را
به اجتماع ِ یک بلوغ
واداده بود
بستر ِ شهری بی‌سرگذشت را
خونین کرد.
جوانه‌ی زنده‌گی‌بخش ِ مرگ
بر رنگ‌پریده‌گی شیارهای پیشانی شهر
دوید،
خیابان ِ برهنه
در اشتیاق ِ خواهش ِ بزرگ ِ آخرین‌اش
لب گزید،
نطفه‌های خون‌آلود
که عرق ِ مرگ
بر چهره‌ی پدر ِشان
قطره بسته بود
رَحِم ِ آماده‌ی مادر را
از زنده‌گی انباشت،
و انبان‌های تاریک ِ یک آسمان
از ستاره‌های بزرگ ِ قربانی
پُر شد: ـ
یک ستاره جنبید
صد ستاره،
ستاره‌ی صد هزار خورشید،
از افق ِ مرگ ِ پُرحاصل
در آسمان
درخشید،
مرگ ِ متکبر!
اما دختری که پا نداشته باشد
بر خاک ِ دندان‌کروچه‌ی دشمن
به زانو درنمی‌آید.
و من چون شیپوری
عشق‌ام را می‌ترکانم
چون گل ِ سُرخی
قلب‌ام را پَرپَر می‌کنم
چون کبوتری
روح‌ام را پرواز می‌دهم
چون دشنه‌یی
صدایم را به بلور ِ آسمان می‌کشم:
«ـ هی!
چه‌کنم‌های سربه‌هوای دستان ِ بی‌تدبیر ِ تقدیر!
پشت ِ میله‌ها و ملیله‌های اشرافیت
پشت ِ سکوت و پشت ِ دارها
پشت ِ افتراها، پشت ِ دیوارها
پشت ِ امروز و روز ِ میلاد ـ با قاب ِ سیاه ِ شکسته‌اش ـ
پشت ِ رنج، پشت ِ نه، پشت ِ ظلمت
پشت ِ پافشاری، پشت ِ ضخامت
پشت ِ نومیدی سمج ِ خداوندان ِ شما
و حتا و حتا پشت ِ پوست ِ نازک ِ دل ِ عاشق ِ من،
زیبایی یک تاریخ
تسلیم می‌کند بهشت ِ سرخ ِ گوشت ِ تن‌اش را
به مردانی که استخوان‌هاشان آجر ِ یک بناست
بوسه‌شان کوره است و صداشان طبل
و پولاد ِ بالش ِ بسترشان
یک پُتک است.»
لب‌های خون! لب‌های خون!
اگر خنجر ِ امید ِ دشمن کوتاه نبود
دندان‌های صدف ِ خیابان باز هم می‌توانست
شما را ببوسد...
و تو از جانب ِ من
به آن کسان که به زیانی معتادند
و اگر زیانی نَبَرند که با خویشان بیگانه بُوَد
می‌پندارند که سودی برده‌اند،
و به آن دیگرکسان
که سودشان یک‌سر
از زیان ِ دیگران است
و اگر سودی بر کف نشمارند
در حساب ِ زیان ِ خویش نقطه می‌گذارند
بگو:
«ـ دل ِتان را بکنید!
بیگانه‌های من
دل ِتان را بکنید!
دعایی که شما زمزمه می‌کنید
تاریخ ِ زنده‌گانی‌ست که مرده‌اند
و هنگامی نیز
که زنده بوده‌اند
خروس ِ هیچ زنده‌گی
در قلب ِ دهکده‌شان آواز
نداده بود...
دل ِتان را بکنید، که در سینه‌ی تاریخ ِ ما
پروانه‌ی پاهای بی‌پیکر ِ یک دختر
به جای قلب ِ همه‌ی شما
خواهد زد پَرپَر!
و این است، این است دنیایی که وسعت ِ آن
شما را در تنگی‌ِ خود
چون دانه‌ی انگوری
به سرکه مبدل خواهد کرد.
برای برق انداختن به پوتین ِ گشاد و پُرمیخ ِ یکی من!»
اما تو!
تو قلب‌ات را بشوی
در بی‌غشی‌ِ جام ِ بلور ِ یک باران،
تا بدانی
چه‌گونه
آنان
بر گورها که زیر ِ هر انگشت ِ پای‌شان
گشوده بود دهان
در انفجار بلوغ ِشان
رقصیدند،
چه‌گونه بر سنگ‌فرش ِ لج
پا کوبیدند
و اشتهای شجاعت ِشان
چه‌گونه
در ضیافت ِ مرگی از پیش آگاه
کباب ِ گلوله‌ها را داغاداغ
با دندان ِ دنده‌هاشان بلعیدند...
قلب‌ات را چون گوشی آماده کن
تا من سرودم را بخوانم:
ـ سرود ِ جگرهای نارنج را که چلیده شد
در هوای مرطوب ِ زندان...
در هوای سوزان ِ شکنجه...
در هوای خفقانی دار،
و نام‌های خونین را نکرد استفراغ
در تب ِ دردآلود ِ اقرار
سرود ِ فرزندان ِ دریا را که
در سواحل ِ برخورد به زانو درآمدند
بی که به زانو درآیند
و مردند
بی که بمیرند!
اما شما ـ ای نفس‌های گرم ِ زمین که بذر ِ فردا را در خاک ِ دیروز می‌پزید!
اگر بادبان ِ امید ِ دشمن از هم نمی‌درید
تاریخ ِ واژگونه‌ی قایق‌اش را بر خاک کشانده بودید!
با شما که با خون ِ عشق‌ها، ایمان‌ها
با خون ِ شباهت‌های بزرگ
با خون ِ کله‌های گچ در کلاه‌های پولاد
با خون ِ چشمه‌های یک دریا
با خون ِ چه‌کنم‌های یک دست
با خون ِ آن‌ها که انسانیت را می‌جویند
با خون ِ آن‌ها که انسانیت را می‌جوند
در میدان ِ بزرگ امضا کردید
دیباچه‌ی تاریخ ِمان را،
خون ِمان را قاتی می‌کنیم
فردا در میعاد
تا جامی از شراب ِ مرگ به دشمن بنوشانیم
به سلامت ِ بلوغی که بالا کشید از لمبرهای راه
برای انباشتن ِ مادر ِ تاریخ ِ یک رَحِم
از ستاره‌های بزرگ ِ قربانی،
روز بیست و سه تیر
روز بیست و سه...
احمد شاملو
در یکی فریاد
زیستن
پرواز ِ عصبانی ِ فـّواره ئی
که خلاصیش از خاک
نیست
و رهائی را
تجربه می کند
و شکوهِ مردن
در فواره فریادی
زمنیت
دیوانه آسا
با خویش می کشد
تا باروری را
دستمایه ئی کند؛
که شهیدان و عاصیان
یارانند
بار آورانند
ورنه خاک
از تو
باتلاقی خواهد شد
چون به گونه جوی باران ِ حقیر
مرده باشی.
فریادی شو تا باران
وگرنه
مرداران!
احمد شاملو